Skip to main content

Zijne Excellentie De heer de Jonge,

Onlangs namen wij in Rotterdam kennis van het Actieprogramma ‘Eén tegen Eenzaamheid’. Wij zijn blij dat er landelijk nu ook serieuze aandacht is voor het tegengaan van eenzaamheid. We zijn trots dat ‘onze’ voormalig wethouder het thema ook landelijk op de kaart heeft weten te zetten en er een actieprogramma ligt.

Wie zijn wij?

In Rotterdamse Coalitie Erbij werken we al enkele jaren met Lerende Praktijken. Dit zijn groepen professionals die met elkaar, vanuit hun ervaring en praktijkkennis, leren hoe zij de aanpak van eenzaamheid op een specifiek terrein kunnen verbeteren. Spil van deze Lerende Praktijken is de Expert Group. In deze groep zitten vertegenwoordigers vanuit alle lerende praktijken, stuk voor stuk mensen die al vele jaren als professional betrokken zijn bij de Rotterdamse aanpak van eenzaamheid en daar een gedegen kennis over hebben opgebouwd.

Met deze Expert Group hebben we ons verdiept in het Actieprogramma ‘Eén tegen Eenzaamheid’. We zijn blij met de brede aanpak in het programma, met de grote aandacht voor kennisdeling en kennisontwikkeling, en de verbinding met andere programma’s zoals ‘Langer Thuis’ en ‘Alles is gezondheid’. Vanuit onze kennis en ervaring in de Rotterdamse Expert Group willen we daarnaast enkele kritische kanttekeningen plaatsen, met als doel onze kennis en ervaring in te zetten om de aanpak van eenzaamheid op landelijk niveau succesvoller te maken.

Wat valt ons op?

Er valt ons een aantal zaken op in het programma. Allereerst de focus op uitsluitend 75-plussers. Wij ervaren dit als een gemiste kans. Recentelijk werd in de uitzending van Brandpunt+ (op 14 september 2018) nog eens duidelijk hoezeer eenzaamheid onder jongeren op dit moment een probleem is. Juist deze jonge doelgroep is gebaat bij een goede aanpak. Wanneer we hen vroegtijdig een andere weg helpen inslaan, voorkomen we dat zij in de toekomst structureel eenzame ouderen worden.

Ten tweede de hoge verwachtingen van activering en de inzet op participatie en eigen regie. De Experts ervaren op dit moment de effecten van een nog onvoltooide transitie. Ouderen wonen langer zelfstandig, zorgvoorzieningen verschralen en er wordt nog volop gewerkt aan de ontwikkeling van een passende nieuwe ondersteuningsstructuur in de wijken. Er wordt meer verwacht van vrijwilligers en van mensen in buurten die omzien naar elkaar. Inmiddels weten we, gestaafd door onderzoek, dat de kracht van het netwerk en de mate waarin de omgeving kan helpen erg overschat wordt. De ouderen die onze Experts dagelijks tegenkomen hebben vaak meervoudige problematiek, zijn op hoge leeftijd en hebben nog beperkt de regie over hun leven. Deze groep groeit hard en is slechts voor een deel in beeld bij zorg- of welzijnsorganisaties. Juist bij deze groep is de eenzaamheid schrijnend en juist voor deze groep is activering en inzet van het (vaak nauwelijks bestaande) netwerk geen oplossing. Ook de inzet van vrijwilligers is niet altijd haalbaar of gewenst.

Dat brengt ons op het derde punt van zorg: de grote rol voor vrijwilligers in het Actieprogramma. Het inzetten van vrijwilligers bij eenzame ouderen is iets waar Expert Group-leden ruime ervaring mee hebben. Zij zien het aantal mensen dat bereid is zich voor langere tijd in te zetten als ‘maatje’ van een eenzame ouderen afnemen. Naarmate de complexiteit van de vragen van de ouderen stijgt, wordt er ook steeds meer verwacht van de vrijwilligers. Dit betekent dat het trainen, scholen en begeleiden van deze vrijwilligers ook intensiever en meer gestructureerd moet gebeuren. Niet iedereen is geschikt om aan de slag te gaan met een oudere met complexe problematiek.

Steeds vaker geven vrijwilligers bovendien aan dat zij moeite hebben met de afhankelijke positie van degene die zij bezoeken. Al heel snel is de vrijwilliger de enige vertrouwde contactpersoon en wordt er ook buiten de bezoekmomenten om een rol gevraagd van de vrijwilliger. Bijvoorbeeld bij een opname of een verhuizing of een andere ingrijpende gebeurtenis in het leven van de oudere. Niet iedereen kan en wil deze rol op zich nemen, maar doet dat vaak toch in de wetenschap dat er verder niemand anders is.

We zien enerzijds de druk op vrijwilligers toenemen terwijl, met het aantrekken van de economie, anderzijds mensen steeds meer uren (en langer) gaan werken. Daarnaast wordt vaker een beroep gedaan op mensen voor mantelzorgtaken en participatie-activiteiten in de buurt of bij een club of vereniging. Dit noopt mensen keuzes te maken in de activiteiten die zij ontplooien. We zien nu al dat de druk op de kleine groep vrijwilligers die tijd heeft, bereid en geschikt is om een rol te nemen in de aanpak van eenzaamheid onder ouderen groot is. Ook zien we deze groep in de toekomst alleen maar kleiner worden. Dit roept de vraag op in hoeverre het realistisch is om te verwachten dat vrijwilligers de centrale rol kunnen en zullen gaan spelen die in het Actieprogramma wordt geambieerd.

Wat adviseert de Expert Group van Coalitie Erbij Rotterdam?

De Expert Group van Coalitie Erbij Rotterdam heeft een drietal adviezen op basis van boven genoemde aandachtspunten.

  1. Kijk niet alleen naar ouderen. Bewustwording over eenzaamheid in de volle breedte, met aandacht voor verschillende vormen ervan, verbreedt de blik en voorkomt stigmatisering van eenzaamheid als iets dat alleen van senioren is.
  2. Kijk kritisch naar de insteek en bepaal wanneer eenzaamheid daadwerkelijk problematisch is. Wij vragen daarbij nadrukkelijk aandacht voor de zelfstandig wonende ouderen, die vaak eerder 85+ zijn dan 75+, met complexe problematiek. Juist bij hen is de eenzaamheid problematisch en deze groep groeit snel.
  3. Wees reëel in de verwachtingen ten aanzien van vrijwilligers en overweeg een grotere rol voor professionals in de begeleiding en ondersteuning van de groeiende groep senioren met complexe problematiek. Zorg ook voor adequate professionele begeleiding van vrijwilligers die zich wel kunnen en willen inzetten voor eenzame ouderen, zodat zij hun taken vol kunnen houden en goed uit kunnen voeren.

Wij hopen van harte hiermee een bijdrage te hebben kunnen leveren aan het succes van de aanpak van eenzaamheid in Nederland. Graag wisselen we met u hierover nog eens persoonlijk van gedachten. U bent altijd welkom in Rotterdam!

Met vriendelijke groet,

Namens de Expert Group Aanpak Eenzaamheid Rotterdam,

Astrid Arts, Voorzitter Coalitie Erbij Rotterdam

Update

Naar aanleiding van onze brief aan minister De Jonge was Veronique Vaarten, secretaris van Coalitie Erbij Rotterdam, 5 oktober te gast bij Radio Rijnmond. Verder vertelde Veralynn over haar ervaring als voormalig eenzame jongere. Je kunt hier het fragment terugluisteren.